Од поистоветување со Бог до корисни имплементации во здравството и образованието, новата нота од Ватикан дава многу материјал за размислување за предизвиците на вештачката интелигенција
Вештачката интелигенција е производ на човечката интелигенција и не е ниту еднаква ниту супериорна над неа. Тоа е машина која треба да служи за доброто на луѓето и општото добро, а не за воени уништување, за контрола на луѓето и за зголемување на социјалните нееднаквости. Накратко, тоа е резимето на ватиканската нота Antiqua et Nova (латински Старо и ново) за односот меѓу вештачката и човечката интелигенција, која е објавена во вторник, 28 јануари 2025 година.
Документот, потпишан од кардиналот Виктор Фернандез, префект на Дикастеријата за наука на верата, и кардинал Хозе Толентино де Мендонса, префект на Дикастеријата за култура и образование, е поделен на 117 точки и ги испитува развојот, можностите, придобивките и опасностите од ВИ во областа на образованието, здравството, економијата, односите и војувањето.
Еден од клучните придонеси на нотата за тековната дебата за овие прашања може да се најде во точката 35 од документот, каде што, цитирајќи го папата Фрањо, се истакнува дека самата употреба на зборот интелигенција во врска со вештачката интелигенција е „заблуда“ и „нè доведува во опасност ризик да го игнорираме она што е највредно во човечката личност“.
„Имајќи го ова на ум, вештачката интелигенција не треба да се смета за вештачка форма на човечка интелигенција, туку за нејзин производ.“
Овој дел во придружниот коментар на страниците на Vatican News, официјален ватикански медиум, ќе го истакне неговиот уредник Андреа Торниели, пишувајќи: „ВИ е алатка: извршува задачи, но не размислува“. Таа не е способна да размислува. Затоа, погрешно е да ѝ се припишуваат човечки карактеристики бидејќи тоа е „машина“ која останува ограничена на логичко-математичката сфера“.
Торниели понатаму истакнува дека ВИI „не поседува семантичко разбирање на реалноста ниту вистински интуитивен и креативен капацитет“. „Таа не е способна да реплицира морално расудување кон она што е вистина, добро и убаво, надвор од одредена корист. Накратко, ѝ недостига се што е вистински и длабоко човечко“.
Резиме на нотата Antiqua et Nova
Antiqua et Nova допира различни области од примената на ВИ. Во исто време, особено е критикувана неговата примена во системи за автономни оружје способни за „идентификување и погодување цели без директна човечка интервенција“, што е „причина за сериозна етичка загриженост“. Се додава дека папата Фрањо повика на забрана за употреба на такво оружје кое се заканува да уништи цели региони, па дури и целото човештво.
Вештачката интелигенција, исто така, претставува голема закана за меѓучовечките односи, со посебен акцент на поттикнување на „штетна изолација“, давајќи им човечки карактеристики на вештачката интелигенција и нејзино користење со цел залажување на други луѓе, вклучително и во областа на сексуалноста.
На полето на работата, вештачката интелигенција може да доведе до зголемување на продуктивноста, но, парадоксално, може да ги „деквалификува работниците, да ги подложи на автоматизиран надзор и да ги сведе на ригидни и повторувачки задачи“.
„Исклучителниот потенцијал“ на ВИ се препознава, сепак, во здравството, особено во областа на дијагностиката, изнаоѓање нови третмани и проширување на медицинската нега за оние кои се изолирани или маргинализирани, стои во нотата. Од друга страна, замената на односот лекар-пациент со машина може да доведе до „влошување на осаменоста што често ја придружува болеста“, а има и други опасности како што се зголемување на јазот меѓу богатите и сиромашните доколку најновите медицински технологии се само достапни за оние со финансиски средства.
Големите можности се особено видливи на полето на образованието. Истовремено, треба да се внимава вештачката интелигенција да не служи исклучиво како средство за добивање одговори или автоматско пишување текстови за учениците, што може да доведе до недоволен развој на критичкото размислување.
Се разбира, проблемот со „лажните вести“ и т.н deepfakes (вештачки генерирана содржина во која лицето од оригиналното видео или слика е заменето со друго лице). Затоа, „оние кои создаваат и споделуваат содржини добиени со помош на вештачка интелигенција треба да покажат напор за да ја потврдат вистинитоста на она што го споделуваат и во сите околности треба да „избегнуваат споделување зборови и слики кои ги понижуваат човечките битија, промовираат омраза и нетолеранција, кои ја понижуваат добрината и интимноста на човечката сексуалност или кои ги искористуваат слабите и ранливите“, пишува во 89. точка од документот.
Antiqua et Nova дополнително го продлабочува прашањето за ризикот што ВИ го претставува за приватноста и безбедноста на граѓаните, особено заради надзор со цел да се изврши контрола врз населението. Акцент е ставен и на оние субјекти кои на овој начин сакаат да ги следат верските практики на своите граѓани, со што се нарушува нивната верска слобода.
Посебен дел од документот е посветен на вештачката интелигенција и односот на човештвото со Бога.
Така, во точката 104 се вели: „Во некои научни и футуристички кругови постои оптимизам за потенцијалот на вештачката општа интелигенција (АГИ), хипотетичка форма на вештачка интелигенција која би била еднаква или супериорна во однос на човечката интелигенција и би донела незамислив напредок. Некои дури тврдат дека AGI може да достигне натчовечки способности. Во исто време, како што општеството се оддалечува од поврзаноста со трансцедентното, некои се чувствуваат во искушение да се свртат кон ВИ во потрага по смисла или исполнување на копнежот, кој вистински може да се исполни само во заедништво со Бога.
И додека во Нотата се признава дека ВИ може да изгледа „позаводливо од традиционалните идоли“, тој нагласува колку е важно да се запамети дека таа не е ништо повеќе од „блед одраз на човештвото“
Вештачката интелигенција има „потенцијал да му служи на човештвото и да придонесе за општото добро“, но „останува производ на човечка рака“ и „никогаш не треба да и се припишува вредност што не и припаѓа“, пишува во точка 106. кој е заклучен со цитат од Книгата на мудроста (15, 16-17): „ Иако човекот ги направил, иако ги направил со својот дух, но ниеден човек не може да направи бог, сличен на себеси..Бидејќи смртен, со своите нечестиви раце го прави она што е мртво, затоа е над своите божества, зашто тој живеел, а тие никогаш.“
На крајот, да додадеме дека Нотата за односот помеѓу вештачката и човечката интелигенција беше објавена откако претходно овој месец државата Ватикан усвои нови упатства за етичка употреба на вештачката интелигенција во границите на Ватикан.
Битно нет/к.мк
