Драги браќа свештеници, почитувани чесни сестри, за некој ден влегуваме во посебно време од црковната година, влегуваме во Големиот велигденски пост (Коризма), време на молитва, пост и братска љубов. Тоа не значи дека само тоа е време во црковната година кога тие верски вредности се живеат, но е во време кога се става посебен акцент на тие вредности. Како што во нашата Бискупија и Егзархат оваа година ја означивме пасторално како Година на молитвата, нашиот специфичен пасторал става тежиште на молитвата како таква. Секое време на поука да го искористиме верниците да ги поучиме, уште повеќе, да ги воведеме во пракса на молитвата.
Една од темелните цивилизациски ознаки на човештвото е верата во Бога – божество. Така е и темелен цивилизациски факт во сите религии во светот главна тема: да се воспостави сооднос со Бога – божество. Најмногу пишано наследство во човештвото се: теологијата и науката за молитва. Како ние, христијаните, се чувствуваме верници на Објавата, не размислуваме ништо од постигнувањата на другите религии, туку се обраќаме кон поимот на христијанската молитва. Многу е одговорно, а за нас свештениците и чесните сестри и тешко да говориме за молитвата. Од една страна може да се слушне приговор „барем тоа го знаеме“, а од друга страна имаме длабоко искуство на молитвата според која сѐ уште сме ученици кои го молиме својот Господ: „Господи, научи не да молиме“. Со еден збор за таа тема никогаш доволно, бидејќи тоа е тема на живот, а не само некакво сознание.
Во оваа предавање имам желба да говорам за стариот израз на свети Проспер Аквитанскиот (роден 390, + околу 463 година, писател и бранител на списите на свети Августин) кој постави тврдење: lex orandi – lex credendi што значи „законот на молитвата е израз на онаа што веруваме“ и обратно: од нашата вера произлегува и нашата содржина, но и форма на молитвата. Веднаш на почетокот мораме да го согледаме тврдењето кое е темел во секоја наша порака. На прашањето: Што е молитва? Веднаш одговараме? Тоа е средба, разговор, дијалог со Господа Бога! А дали тоа е навистина така, или тоа е само научена формула? Оваа фраза е точна. Да, тоа е средба. Кога го читаме светото Евангелие постојано наидуваме на Исус, кој секое свое дело на оздравување го темели на верата. „Веруваш ли дека јас тоа можам да го направам?“ „Да, Господи, верувам, помогни ми на мојата невера“ или „Блажен ти, твојата вера те излекува“. Во својот град Назарет не правеше чудеса, бидејќи не му веруваа „та, Он е само син на дрводелецот“. При објавувањето на апостол Тома потврди: „Блажен е оној кој не виде, а поверува“… Така би можеле да го прелистуваме светото Евангелие во недоглед, на ред и без исклучок јасно е дека Исус во средбата бара вера… Вера, барем колку едно синапово зрно. Нѐ загрижува неговото тврдење кога вели: „Но Синот Човечки, кога ќе дојде, ќе најде ли вера на земјата“ (Лк 18,8). Да, нѐ загрижуваа оваа реченица, бидејќи сме сведоци на времето во кое наголемо во Европа се губи верата (…). Јасен ни е соодносот lex orandi – lex credendi, сведоци сме на сѐ помалку молитва во Црквата (посета на свети Литургии), на сѐ помалку заедничка молитва во семејствата, а најпосле и на сѐ помалку лични молитви, молитвата во монашките заедници?
Ако молитвата претпоставува вера тогаш се наметнува прашањето: а како да се дојде до верата? Особено ако се потсетиме дека верата е милосен дар, чин на благодатта. „Никој не може да дојде кај Мене, ако не го привлече Отецот, Кој Ме прати“ (Ив 6,44) или „Никој не може да каже: „Исус е Господ“, освен преку Светиот Дух“ (1 Кор 12,3). Зарем со тоа не влеговме во „маѓепсан круг“ на нерешливото прашање за молитвата. Тоа добро го почувствува свети апостол Павле кога вели: „Не може да верува ако не слушнал, не може да слушне ако не му е навестено“. „Тешко мене ако не го проповедам Евангелието“ (1 Кор 9,16)! Верата е, вели теологија: Ex audito – од слушање. Како може да навестува оној кој самиот нема искуство на вистинска молитва? Како може некој да ни поверува ако не гледа дека нашиот lex vivendi (начин на живот) од lex credendi (начин на верување) или lex credendi од lex orandi (начин на верување од начин на молитва) не одговара. Што значи, не сме во „маѓепсан круг“ ако правилно ги поставиме работите. Токму ние, свештениците и на Бога посветените лица во прв ред сме учители на молитвата, но од милоста на средбата и сопственото искуство молитвата да биде средба и разговор со Бога.
Сега се среќаваме со првиот голем проблем. Кој е тој проблем? Молитвените формули со кои се служиме ние и поголемото мноштво на верници! Тоа не е критика на усните молитви, но можност е да се запрашаме: Дали тоа е навистина христијанска молитва? Кога учениците, после многу убедувања: конечно се охрабриле да замолат: „Господи, научи нè да се молиме“ (Ив 11,1), тогаш им одржа „предавање“ дека молитвата не е акумулација на зборови… не е брборење, туку средба со Отецот. Конечно: „А вие кога се молите, вака молете“ и им ја кажа молитвата Оче наш. Интересно е да се прибележи дека не им рекол: Ова молете, туку: Вака молете. Свети Августин објаснува дека Исус со тоа рекол сè за молитвата и за сите времиња. Молитвата Оче наш е како некој прототип, подлога за секоја христијанска молитва. Ако секоја наша молитва не е според духовната содржина по примерот на Оче наш, тогаш се поставува прашањето: дали сме ја согледале разликата од формалната молитва – против која Исус се бореше кај книжниците и фарисеите – чувајќи ги своите ученици од формализмот и т.н. „должност да се моли?“. Да се присетиме на молитвата на фарисејот и цариникот во храмот. Дали сме на крив пат со молитвените формули? Не, не сме, но под еден услов, молитвата да почнува со чин на вера и желба за средба. Ако тоа не е чин на вера и не е вистинска средба со Отецот според Светиот Дух, едноставно: не може да биде молитва. Проблемот, всушност, настанува во мигот кога молитвата станува рецитирање, формула без присебност и без било каква средба со Бога. Дали тогаш нашите молитви се криви? Не, не се, но се многу бледи и затоа сме сите: и ние и верниците оптоварени со т.н. „неуслишана молитва“. Молитвените формули се најлесен начин на молитва, но претпоставуваат смиреност, присебност. И сега следи еден друг проблем: А кој е присебен? Во овој свет на динамика и окупација на дневна маса на информации, корисни и некорисни, се поставува прашањето: дали нашиот современик воопшто може да биде смирен, присебен? Дали ние можеме да бидеме присебни? Во најновото големо интервју во едно значајно Шпанско списание папата Фрањо признава дека веќе 25 години не гледа телевизија. Вели, дека тоа го ветил на Бога, бидејќи Бог од него „бара повеќе“. Отишол понекогаш да погледне филм за кој сметал дека ќе му треба во пасторалот. Чудно, но вистинито. Една голема светска анализа покажува, како брзо изумираат древните контемплативни манастири: Бенедиктинци, Цистерзијанци, Картузијанци и многу други. Зошто? Во цел свет нема проблемот со наталитетот (дури ниту кај нас) но не е можно да се биде во контемплација покрај телевизорото, мобителот и слично. Сепак, внимавајте, не зборувам против големите предности на модерната комуникација. Не. Но едноставно е вистина дека умот и духот ни се расеани, и нормално не можеме да бидеме присебни. Наспроти тоа, пред нас стои ликот на света Мајка Тереза – што по повод нејзината канонизација прогласивме и Година на молитва – која ни сведочи нешто друго. Таа, во очите на светот, била растргната со работа, патувања, грижи, средби… А која е нејзината порака? Сестри, ако предвидувате дека денес ве чека многу работа, клањајте се пред Пресветото барем еден час, а ако предвидувате дека ве чека многу силна работа, тогаш молите два часа… Посветените лица мора да бидат дисциплинирани. Во спомнатото интервју светиот Отец Папа за свештениците вели дека „најопасни се анестезираните свештеници, кои живеат не свет, туку светски дух. Предлага да се повлечат од службата, бидејќи светот не бара од свештеникот светски дух, туку светост. Драги браќа и сестри, колку и да звучи чудно од устата на еден Папа, сепак е вистина која мора да нѐ допре. Да знаете дека нè не прегазило времето, не, туку нас не гази нашето звање, ако го извршуваме како занает – интерес. Ние припаѓаме на Бога и само на Бога. Доколку сме негови, тогаш имаме сила од Светиот ред. Чудно што Исус своите ученици не ги нарече браќа туку пријатели. Каков е тој пријател кој со своите пријатели не комуницира длабоко, искрено, егзистенцијално… И повторно наведувам пример на двајца Папи: Емеритус Бенедикт XVI на прашањето што сега пишува, рекол ништо повеќе освен неделни проповеди. Зачуден новинарот го прашува: За кого, зошто? Светиот Отец одговорил: цела седмица молам, размислувам, што Бог по мене сака да каже на моите слушатели? …На кои слушатели, прашува новинарот, имате три чесни сестри и секретар. Папата одговара: Не е битно дали се тројца или три илјади, битно е дека Господ Бог сака нешто да им каже преку мене. Ако тоа го говори најголемиот теолог во наше време, што тогаш ние да кажеме на сето тоа. И папата Фрањо секој ден проповеда во капелата на домот Света Марта. Кој ги слуша и прати тие кратки хомилии, ќе сфати дека тоа е плод на неговото размислување од тоа утро и разговор со својот Учител. Од тука е и неговата порака до бискупите и свештениците: Немаш право да говориш во името на Исус, ако претходно не си се договорил со Него што Тој преку тебе сака да каже на верниците. Очигледно, барем се надевам, браќа и сестри, дека сфативте: дека проблемот на вистинската христијанска молитва е и во нас и дека нашите зборови се празни, ако зад нив не стои искуството на верата преточена во молитва. Кризата на вредноста е во нас. Не можам од телевизорот да трчам во Црквата пред олтар или од креветот мамурен или сѐ уште поспан и пред олтар. Не, не оди. Нашата молитва мора да има приоритет, а после тоа навестување. Да се присетиме кога апостолите избирале ѓакони: „Не е добро да ја напуштаме молитвата и да навестуваме…“ Ако за нив молитвата била приоритет пред навестувањето, колку повеќе тогаш нам треба да ни биде приоритет. Ако сме – а треба да бидеме – учители на молитвата – тогаш и нам ни е важно да е lex orandi – lex vivendi. Ако тоа не ни е важно ќе останеме одговорни за основниот проблем: зошто не ги научивме нашите верници во суштествениот чин на верата, а тоа е да воспостават тесен однос со Бога како деца со татко.
Сега би требале да говориме за степените на молитвата според кои се доаѓа до највисокиот степен на средба, а тоа е Литургијата во која Бог – со силата на светите тајни – слегнува кај нас на средба и се случува средба – со тие кои веруваат. Не би било добро некој да помисли како сега зборувам против молитвата која се практикува лично, во семејствата и сите други побожности. Не, тоа не сакав да ко кажам, туку само да укажам на фактот како молитвата е темелен начин на христијанскиот живот. Дека сме должни со својот живот и поука – во оваа Година на молитвата – да поработиме на тоа, верниците, а прво ние, да се обидеме поквалитетно да живееме со молитвата. Сето тоа вреди внимание, но ова е сега наша духовна обнова. Но, ќе се потрудам, не би сакал да ветувам, дека за тоа за литургиската молитва ќе прозборам во Страсната седмица, кога посебно литургиски се случуваат дела на спасението.
Малку да прозбориме и за постот, тема која е составен дел од оваа предавање. Исто како што споменав на почетокот за цивилизациските вредности во сите религии: да воспоставиме врска со Бога – божество, така и во сите религии трајна е присутноста на жртва, одрекнување, аскеза. Тоа е очигледен знак дека човекот секогаш пред Бога – божеството се чувствува недостоен или грешен. И во овој случај ние не говориме за постот во другите религии, туку за нас даруваната објавена вера. И во тоа сме наследници на Стариот завет и наследници на Новиот завет. Исус не го затаи Стариот завет, туку го надополни. Неговиот пример на молитва – во осаменост по цела ноќ – е пример на средбата и разговор со Отецот. Тоа е во Гетсиманија. Но, како што се бореше против формализмот во молитвата така и законот за пост го исполни во целост. Веќе во Стариот завет, а посебно кај пророците, забележуваме дека на Бога се „одвратни жртвите ваши и постови“. Бог бара обрезание на срцето и чиста жртва, слободен и предан човек, а не формализам, што лесно го заведува човекот на мисла дека се „очистил“ со сопствените дела или покора. Исус и сам постел. Но, сепак најдобро за тоа прозборел во Евангелието според Матеј, кое се чита на Чиста среда (на Запад). Тој сака да тоа биде исклучиво чин на љубовта и Богопочитувањето „во духот на вистината“. Пост како откажување од храната е само еден „мал“ поим од тоа што постот вистински е. Во Израел тоа било храна, така е и кај многу семитски народи. Но, тоа што е новост што Исус го донел тоа е прикажување себе на Бога. Таа теологија на самодарување како најсвета жртва на одрекнување посебно ја протолкувал апостол Павле. Никаде нема во времето на Апостолите наука за постот, но се провлекува нитка дека таква пракса постоела без да биде озаконета. Прахристијаните познавале пост за Велика сабота како единствен „ден на жалоста“ бидејќи свршеникот е во гробот. Практиката на постот влегува во раното христијанство преку монаштвото во целата Црква. Навистина, да се господари над себе во два најголеми нагони е секогаш потребно и корисно. Тоа „чистење“ покажува како се ослободува духовната моќ за да се прави добро. Апостол Павле во таа слобода (ослободување) ја гледа смислата на постот. Црквата на овој или оној начин секогаш високо ја ценела праксата на постот, пред сè Велигденскиот пост. Да ги прескокнеме сите столетија на разни пракси и да запреме кај блажениот папа Павле VI. Тој во енцикликата „Пенитемини…“ јасно ја изнесува „теологијата на постот“ во наше време.
Прво: тоа е исклучиво чин на Богопочитување, останатите мотиви се споредни. Ако тоа не е, тогаш не е христијански пост. Што значи важен е мотив.
Второ: тоа е чин на љубовта кон Бога и ближниот – влегува нов елемент, а тоа е: да се помогне ближниот. Затоа, не е време на штедење, туку на делотворна љубов. Ако жртвуваното не го прикажеме, останува без плод.
Трето: заради традицијата, останува во прв план постот со храна, сепак Енцикликата донесува цела листа во што човек од постот се чисти. Главните погрешки, лошите навики, разни зависности итн. Сепак, мора да бидат јасни оние три мотиви: Богопочитување, љубов, братољубие со жртва за одрекнување.
Браќа и сестри, со оваа предавање или подобро размислување да се обидеме да ја замислиме оваа средба како подготовка за Големиот пост (Коризма). Само малку ја „подотворивме“ вратата за тоа што мислиме дека добро знаеме, а сепак е вистина дека сме и во постот, а пред сè во молитвата секогаш ученици, кои можат и требат секогаш да учат и растат. Во нашите средби и разговори се збогатуваме заемно со искуство и си помагаме еден со друг на патот кон совршенството. Свети Августин би рекол: Ако можеа толку многу нив, зошто не би можел и ти, Августине. Благодарам.
Не е дозволено преземање на оваа содржина или делови од неа за понатамошно користење во печатена, дигитална или било која друга форма за умножување без писмена дозвола од редакцијата на Католици.мк
