Папата: Воспитувањето значи промовирање на достоинството, правдата и довербата во свет полн со конфликти
Во вторник, 28 октомври 2025 година, е објавено Апостолското писмо на папата Лав XIV, „Нацртајте нови мапи на надежта“, по повод шеесетгодишнината од собоската декларација „Gravissimum educationis“, документ што Светиот Отец го преиспитува и го надополнува со современите предизвици. Во новото писмо, тој ја нагласува потребата од интегрално воспитување на поединецот, кое не може да се сведе на алгоритам, и важноста на семејството како прво место на воспитувањето. Ни требаат помалку столчиња и повеќе маси на кои можеме да седиме заедно, без непотребни хиерархии.
Каква улога игра христијанското образование наспроти толку милиони деца во светот кои сè уште немаат пристап до основно образование, како и наспроти драматичните ситуации обележани со кризата на образованието како резултат на војни, миграции, нееднаквости и разни форми на сиромаштија? Ова се само некои од прашањата што папата Лав XIV ги истакнува во своето Апостолско писмо „Нацртајте нови мапи на надежта“, кое го потпиша на 27 октомври, а кое е објавено на 28 октомври, по повод 60-годишнината од соборската декларација Gravissimum Educationis . Овој документ – нагласува Папата – во денешната сложена, поделена и дигитализирана воспитна средина не ја изгуби својата сила, туку покажува изненадувачка истрајност. Охрабрувачката порака до воспитните заедници да градат мостови со цел креативно да обезбедат професионално и граѓанско воспитување во училиштата и универзитетите, денес се покажува како исклучително вредна и итна. Насоката што треба да се следи затоа е веќе наведена во документот на Вториот ватикански собор, кој им даде живот на разни акции и харизми, драгоцено духовно и педагошко наследство.
Образовните харизми не се крути формули
Во своето писмо, Светиот Отец повикува харизмите секогаш да се користат како оригинален одговор на потребите на секоја ера. Осврнувајќи се на Свети Августин – кој разбрал дека вистинскиот учител буди желба за вистина, воспитува за слобода за да се читаат знаците и да се слуша внатрешниот глас – Папата потсетува на богатиот придонес што низ вековите го дале многу заедници и харизми како што се монаштвото, просјачките редови и игнацијанската духовност; потоа поединци како што се Свети Јосиф Каласинц, Свети Иван Крстител де Ла Сал, Свети Марцелин Шампањат и Свети Боско. Папата не заборава да ја спомене храброста на многу жени кои отвориле патишта за девојки, мигранти и најсиромашни, како што се Виченца Марија Лопез и Викуња, Франческа Кабрини, Џузепина Бахита, Марија Монтесори, Катарин Дрексел и Елизабет Ан Сетон.
Христијанското воспитување е заедничка работа
Римскиот епископ особено ја нагласува важноста на заедничкото дејствување бидејќи никој не се воспитува сам. Во воспитната заедница, наставникот, ученикот, семејството, административниот и помошниот персонал, пастирите и граѓанското општество, сите заедно учествуваат во создавањето на животот. Споменувајќи го Свети Џон Њуман, Папата повикува на обновена посветеност на знаењето кое е истовремено одговорно и ригорозно на интелектуално ниво, но и длабоко човечко. Тој нагласува дека во воспитните средини, како што се универзитетите и католичките училишта, треба да ја поттикнуваме живоста и никогаш да не ги замолчуваме прашањата или да не забрануваме сомнежи. Воспитувањето е чин на љубов, а учењето е „повик на ветување“ бидејќи преку него ветуваме време, доверба, компетентност, правда, милосрдие, храброст на вистината и мелем на утехата – се наведува во писмото.
Едно лице не може да се сведе на алгоритам
Папата Лав XIV во своето Апостолско писмо го зазема централниот концепт на соборскиот документ, предупредувајќи дека образованието не смее да се сведе на функционална обука или економска алатка и повторува дека личноста не е профил на компетенции, ниту може да се сведе на предвидлив алгоритам, туку дека секоја личност има лице, приказна, повик. Воспитувањето не ја мери својата вредност само по ефикасност, туку по достоинство, правда и способност да се служи на општото добро – забележува Римскиот епископ.
Враќање на довербата во свет полн со конфликти
Наследникот на Петар, исто така, нагласува дека вистината се бара заедно; дека слободата не е каприц, туку одговор; дека авторитетот не е доминација, туку служба. Тој охрабрува да не градиме ѕидови, туку да воспитуваме за отвореност кон светот и за хармонија меѓу луѓето и народите:
Католичкото образование има задача да ја обнови довербата во свет обележан со конфликти и стравови, потсетувајќи нè дека сме деца, а не сирачиња: од оваа свесност произлегува братството.
Поврзување на верата, културата и животот
Во своето Апостолско писмо, Светиот Отец го става поединецот во центарот на образованието. Тој се сеќава на посетата на католички универзитет во Перу каде што ја охрабри академската заедница дека никој не се раѓа како професионалец, туку дека секое универзитетско патување се гради чекор по чекор, книга по книга, година по година, жртва по жртва. Тој нагласува дека во католичките училишта мора да имаме на ум дека технолошкиот напредок не е доволен за да се биде во чекор со времето, туку секогаш е потребна проникливост:
Католичкото училиште е средина во која се испреплетуваат верата, културата и животот. Тоа не е само институција, туку животен простор во кој христијанската визија проникнува во секоја дисциплина и секоја интеракција. Воспитувачите се повикани на одговорност што оди подалеку од договорот за вработување: нивното сведоштво е исто толку вредно колку и нивното учење. Затоа формирањето на наставници – научно, педагошко, културно и духовно – е од клучно значење.
Семејството останува прво место на воспитување
Потоа, Римскиот епископ се осврнува на важноста на семејството, кое не може да се замени со други воспитни институции, бидејќи има приоритет во воспитувањето. Ова бара соработка, слушање, свест и заедничка одговорност. Самиот Собор ја истакна одговорноста на родителите како основа на здраво воспитување. Во воспитувањето – продолжува Папата – мора да учествуваме на сите нивоа и да ги обединиме напорите во здрава и плодна соработка меѓу парохиските и приватните училишта, универзитетите и високите институции, центрите за стручно образование, движењата, дигиталните платформи, иницијативите за учење преку служење и пасторалните програми во училиштата, универзитетите и културата. Важно е да се хармонизира разновидноста на харизмите, така што методолошките и структурните разлики ќе станат предност, а не товар – забележува Светиот Отец.
Католичкото образование мора да ги обедини социјалната и еколошката правда
Целта на образованието е интегрално формирање на личноста во која верата не се смета за дополнителен предмет, туку за здив што ја проникнува и оживува секоја друга дисциплина. Само на овој начин католичкото воспитание станува квасец за интегрален хуманизам кој знае како да одговори на прашањата на нашето време, кое за жал е обележано со војни во многу делови од светот. Токму затоа е потребно воспитување за мир кое не е отсуство на конфликт, туку блага сила која го отфрла насилството. Воспитувањето за мир кое е разоружувачко нè учи како да го положиме оружјето на агресивните зборови и осудувачките погледи, за да можеме да го научиме јазикот на милосрдието и помирувачката правда – нагласува Римскиот епископ и додава:
Заборавањето на нашата заедничка човечност создаде пукнатини и насилство, а кога земјата страда, сиромашните страдаат уште повеќе. Католичкото воспитување не смее да молчи: тоа мора да ги обедини социјалната и еколошката правда, да промовира умереност и одржлив начин на живот и да образува совест способна да избере не само што е корисно, туку и што е праведно.
Технологијата треба да им служи на луѓето, а не да ги заменува.
Предупредувајќи за опасноста од потчинување на воспитувањето на пазарот на трудот и честопати ригидната и нехумана логика на финансискиот систем, Петровиот наследник испраќа и јасна порака за улогата на технологиите, нагласувајќи дека тие треба да го збогатат процесот на учење, а не да ги осиромашуваат односите и заедниците. Универзитет или католичко училиште без визија би можел да се фокусира на бездушна ефикасност и стандардизација на знаењето, што потоа води кон духовно осиромашување.
Папата нагласува дека ниеден алгоритам не може да го замени она што го прави образованието хумано: поезијата, иронијата, љубовта, уметноста, имагинацијата, радоста од откривањето, па дури и воспитувањето во кое грешките се можности за раст. Тој додава дека вештачката интелигенција и дигиталните средини мора да бидат насочени кон заштита на достоинството, правдата и работата; тие мора да бидат регулирани од критериуми за јавна етика и учество, и придружени со теолошка и филозофска рефлексија на високо ниво.
Помалку столчиња, повеќе маси каде што можеме да седиме заедно без непотребни хиерархии
Папата Лав XIV во своето Апостолско писмо „Цртање нови мапи на надежта“ додава три приоритети на седумте насоки што папата Фрањо веќе ги истакна во Глобалниот договор за образование. Првиот се однесува на внатрешниот живот затоа што младите луѓе бараат длабочина, а тоа бара простор на тишина, расудување, дијалог со совеста и со Бога. Вториот е хумана дигитализација, или воспитување за мудро користење на технологијата и вештачката интелигенција, ставајќи ја личноста пред алгоритмот и хармонизирање на техничката, емоционалната, социјалната, духовната и еколошката интелигенција. Третиот приоритет се однесува на разоружан и разоружувачки мир, или воспитување за ненасилни јазици, помирување, градење мостови, а не ѕидови. Така, „Блажени се миротворците“ (Матеј 5,9) ќе стане метод и содржина на учењето – пишува Светиот Отец во Апостолското писмо.
Помалку стерилно противење, повеќе симфонија со Светиот Дух
На крајот, пораката на Апостолското писмо на папата Лав XIV е да ги разоружаме зборовите, да го подигнеме нашиот поглед и да ги чуваме нашите срца. Препознавајќи ги тешкотиите на денешницата, како што се хипердигитализацијата што може да го ослабне вниманието, кризата на односите што може да ја повреди психата и социјалната несигурност и нееднаквостите што можат да ја изгаснат желбата, Светиот Отец ја охрабрува образовната заедница дека во овој контекст се потребни квалитет и храброст што мора да се практикуваат со цел сè поголема инклузивност што не останува рамнодушна кон сиромаштијата и ранливоста, бидејќи евангелската дарба не е реторика: тоа е стил на однос, метод и цел. Ако тоа не беше така, ќе ги изгубиме сиромашните, а губењето на сиромашните значи губење на самото училиште – заклучува Светиот Отец.
Ватикан њуз/к.мк
