Обраќање на монс. Киро Стојанов, Скопски бискуп и Струмичко – скопски епарх на промоцијата на енцикликата на папата Фрањо „Слава Тебе“, која се одржа во ресторантот „Рагуса 360“ на 3 октомври 2023 година во Скопје.
На 18 јуни 2015 година во Ватикан беше претставена енцикликата „Laudato si“ на папата Франциск посветена на „грижата за заедничкиот дом“.
Енцикликата започнува со зборовите „Laudato si’, mi’ Signore“ („Слава Тебе, мој Господи“) од Песната на братот Сонце на Свети Франциск Асишки. Папата посочува дека светецот од Асизи „во таа прекрасна песна нè потсетува дека нашиот заеднички дом е исто така како сестра со која го делиме животот и како мајка која нè прими во своите прегратки“.
Таа сестра протестира поради злото што и го причинуваме, поради неодговорното користење и злоупотреба на богатството што Бог и го ставил нејзе на располагање. Пораснавме мислејќи дека сме нејзини сопственици и господари, на кои им било дозволено да ја ограбуваат. Насилството што престојува во човековото срце рането од гревот се манифестира и во знаците на болеста што ги забележуваме во почвата, водата, воздухот и живите суштества. Затоа нашата угнетена и опустошена земја се вбројува меѓу најзапоставената и најмалтретираната.
Уништувањето на човековата околина е нешто многу сериозно, не само затоа што Бог му го доверил светот на човекот, туку и затоа што самиот човеков живот е дар кој треба да се заштити од разни форми на уништување. Секоја аспирација која има за цел да се грижи за светот и да го подобри светот бара длабоки промени, промена на животниот стил, моделите на производство и потрошувачка, воспоставените структури на моќ кои владеат со општеството денес. Вистинскиот човеков развој има морално значење и претпоставува целосна почит кон човековата личност, но мора да внимава и на природниот свет и да ја земе предвид природата на секое суштество и неговата меѓусебна поврзаност во уреден систем.
Општеството, продолжува Папата, има и свои рани. Но, сите тие всушност се предизвикани од истото зло, односно од идејата дека не постојат неоспорни вистини кои го водат нашиот живот, поради што човековата слобода нема граници. Создадениот свет е изложен на уништување каде ние сме последното средство, каде што сè што постои е едноставно наша сопственост и ние го трошиме само за себе. А губењето на создавањето започнува кога веќе не препознаваме повисока инстанца од нас самите, туку се гледаме само себеси, пишува Папата, цитирајќи го својот претходник папата Бенедикт XVI. Во својата енциклика, папа Франциск го цитира и вселенскиот патријарх Вартоломеј, особено потсетувајќи се на неговите зборови дека „злосторството против природата, е злосторство против нас самите и грев против Бога“. Папата го споменува убавиот и охрабрувачки пример на св. Франциск од Асизи, посочувајќи дека „видливо е колку грижата за природата, правдата кон сиромашните, зафатеноста во општеството и внатрешниот мир се нераскинливо поврзани“.
Ако пристапиме кон природата и животната средина без оваа отвореност за восхит и чудење, ако повеќе не го зборуваме јазикот на братството и убавината на нашиот однос со светот, нашите ставови ќе бидат ставови на господарите, потрошувачите и обичните експлоататори на природните ресурси, кои не можат да постават граници на нивните непосредни интереси. И обратно, ако чувствуваме длабока поврзаност со сè што постои, умереноста и грижата извираат спонтано, предупредува Папата.
Во енцикликата, Папата се осврнува на итен предизвик да го заштитиме нашето заедничко добро и да го обновиме дијалогот на начин за кој ја градиме иднината на планетата.
Изгледот на енцикликата се развива низ шест поглавја.
Првото поглавје – Започнува со презентација на моменталната состојба, заснована на најдобрите научни сознанија достапни денес за животната средина, како и начини да се слушне крикот на суштествата; да го направиме она што се случува во светот дел од нашето лично страдање и на тој начин да откриеме што секој од нас поединечно може да направи за тоа (19). До тој степен, тој гледа на неколку аспекти на актуелната еколошка криза (15), (односно: Загадувањето и климатските промени; Прашањето за водата; Губење на биолошката разновидност; Падот на квалитетот на човечкиот живот и распаѓањето на општеството;)
Свесен за длабоките разлики во врска со овие проблеми, папата Фрањо изразува длабока загриженост за слабоста на одговорот на драмата на толку многу народи. И покрај тоа што не недостасуваат позитивни примери (58), Папата укажува на одредено самозадоволство и безгриж-на неодговорност (59). Недостиг на соодветна култура (53) како и достапност за промена на начинот на живот, производство и потрошувачка (59) и многу е неопходно да се создаде нормативен систем кој […] ќе постави јасни граници и ќе обезбеди заштита на екосистемот (53).
Второто поглавје – Евангелието на создавањето – Во соочувањето со проблемите претставени во претходното поглавје, папата Франциск ги препрочитува библиските наративи, нудејќи сложена визија што произлегува од јудео-христијанската традиција и укажува на огромната одговорност (90) на човековото суштество во заедница со создавањето, интимната поврзаност на сите суштества како и фактот дека животната средина е општо добро, наследство на целото човештво и одговорност на сите (95).
Поглавјето завршува со централната тема на христијанското откровение: земниот Исус, со неговиот толку конкретен и љубезен однос кон светот, славно воскреснува и е присутен во секое создание, со своето универзално господство (100).
Трето поглавје – претставува анализа на моменталната ситуација, на таков начин што ќе ги утврди не само симптомите, туку и најдлабоките причини (15) во дијалогот со филозофијата и хуманитарните науки.
Првиот фокус на ова поглавје се размислува-њата за технологијата. Со благодарност се приз-нава придонесот на технолошките достигнувања кои дополнително ги олеснуваат условите за живот (102–103), но наведените достигнувања – на оние што ги познаваат – даваат свест и пред се економска моќ да ги користат, импресивна надмоќ над целата човечка раса и целиот свет (104). Токму логиката на технократската доминација води кон уништување на природата и експлоатација на луѓето – особено на најслабите и најранливите. Технократската парадигма се стреми кон моќ во економијата и во политиката (109), спречувајќи нè да го видиме фактот дека пазарот сам […] не гарантира целосен човечки развој, ниту вклучување во општеството (109).
Вториот проблем (Фокус) се однесува на границите на научниот напредок, со јасна индикација за ГМО (генетски модифицираните организми) (132–136), што е сложено прашање (135). Иако ова довело до економски раст во некои области, што помогнало да се решат некои проблеми, постојат значителни тешкотии што не треба да се игнорираат (134), почнувајќи од концентрацијата на продуктивни земји во рацете на неколкумина (134). Овде, папата Франциск, особено ги таргетира малите претприемачи и земјоделците, биодивер-зитетот и мрежата на екосистемот. Затоа, до тој степен е потребна научна и општествена дискусија која би била одговорна и способна да ги земе предвид сите достапни информации и да постигне работите да се нарекуваат со нивното вистинско име, почнувајќи од автономно и интердисциплинарно истражување (135).
Четврто поглавје – Енцикликата понатаму предлага екологија на интегритет, која јасно ги препознава човековите и социјалните димензии, нераскинливо поврзани со прашањето на животната средина.
Во центарот на енцикликата е интегралната екологија како нова парадигма на правдата; екологија, која опфаќа одредено место, кое човековото суштество го зазема во овој свет, како и неговите односи со реалноста што го опкружува (15). Не можеме, всушност, да ја сметаме природата како нешто одвоено од нас, како обична сцена од нашиот живот (139). Ова важи за различни области: за економијата и политиката, како и за различните култури, особено за оние на кои им се заканува најголема опасност, а на крајот важи и за секој миг од нашето секојдневие.
Петто поглавје – Папата предлага започнување на чесен и отворен дијалог и повикува на учество и завземањсе на сите нивоа на општествениот, економскиот и политичкиот живот, со што би се изградил јасен начин на донесување одлуки, односно дава насоки за пристап и дејствување.
Ова поглавје се занимава со прашањето што можеме и што треба да правиме? Анализите не се доволни: потребни ни се предлози за дијалог и акција што ќе го опфатат секој поединец како и меѓународната политика (15). Тие ќе ни помогнат да излеземе од кругот на самоуништување во кој запаѓаме (163). За папата Франциск од централно значење се практичните предлози да не се засноваат на идеолошки, површен или редукционистички пристап. До тој степен, дијалогот е неизбежен – зборот е присутен во секој параграф од ова поглавје: има проблеми во однос на животната средина, за кои не е лесно да се постигне широк договор. […] Црквата нема намера да се занимава со научни прашања, ниту да зазема место што и припаѓа на политиката. Сепак, повикува на чесна и транспарентна дискусија, за посебните потреби или идеологии да не му наштетат на општото добро (188).
Во петтото поглавје, папата Франциск инсистира на развој на чесни и јасни процеси на одлучување, за да може да „разграничи“ кои политики и деловни иницијативи ќе доведат до вистински и целосен развој (185). Особено силен апел беше упатен до оние кои имаат политички функции, повикувајќи ги да се ослободат од менталитетот на ефикасност и брз профит (181) кој владее денес: ако имаат храброст да го сторат тоа, ќе можат уште еднаш да го препознаат достоинството што Бог им го дал како личност и – по неговата историска транзиција – зад себе ќе остават сведоштво за несебична одговорност (181).
Шесто поглавје – Потсетува дека ниту еден потфат не може да биде делотворен ако не е проткаен со формирана и одговорна совест, тој предлага идеи кои, во оваа смисла, би помогнале во растот и созревањето на образовно, духовно, црковно, политичко и теолошко ниво или кратко кажано: Еколошко образование и духовност.
Образованието и формирањето остануваат централни предизвици: секоја промена бара мотивација и образовен процес (15). Вклучени се сите образовни нивоа, првенствено семејството, училиштето, средствата за масовна комуникација, веронауката (213).
Почетната точка е насоката кон поинаков начин на живот (203–208), што исто така ја отвора можноста за вршење здрав притисок врз оние кои се во политичка, економска и социјална моќ (206). Тоа е она што се случува кога изборот на потрошува-чите може да го промени начинот на кој тие работат, принудувајќи ги да го земат предвид нивниот однос кон животната средина, како и со формите на производство.
Важноста на процесот на едукација за животната средина, способен да влијае на активностите и секојдневните навики, не може да се потцени – од намалувањето на потрошувачката на вода и диференцираното собирање на отпадот, па сè до исклучувањето на непотребните светла (211): екологијата во целина, исто така, се состои во едноставни секојдневни дејствија во кои ја кршиме логиката на насилство, отфрлање и егоизам (230). Сето ова ќе биде уште поедноставно ако се вклучи и контемплативната перспектива која произлегува од верата: за верниците светот не се набљудува однадвор туку одвнатре, препознавајќи ги врските со кои Отецот нè соединил со сите суштества. Дополнително, развивајќи ги личните способности што Бог му ги дал на секој верник, еколошката конверзија нè води кон развивање поголема креативност и ентузијазам (220).
Заклучок: Читајќи ја Енцикликата „Слава Тебе“ може да се види како светиот отец папа Франциск истакнува многу важни теми: како што се: длабоката врска меѓу сиромашните и кревкоста на планетата; верувањето дека сè во светот е длабоко поврзано; критика на новите парадигми и форми на моќ кои произлегуваат од технологијата; повик за барање нови начини за разбирање на економијата и напредокот; вредност својствена за секое суштество; духовното значење на екологијата; голема одговорност на меѓународ-ната и локалната политика; култура која нуди нов начин на живот.
Текстот завршува со две молитви; Едната се однесува на сите што веруваат во Бога, кој е семоќниот Творец, а другата се однесува на оние што ја исповедуваат верата во Исус Христос, со рефрен „Фален биди“. Благодарам!
